ala - ne; neniu; nenio ale aŭ ali - ĉiuj, ĉio; la vivo
ken - povi pali - fari, labori
lape - dormi musi - amuza, luda, arta; amuziĝi, ludi sona - scii, koni, kompreni; saĝo, scio wawa - energia, forta; povo, forto tan - kialo
Neado
En Esperanto oni metas la neajn vorton "ne" aŭ
"neniu", ktp., antaŭ la neatan vorton. En Tokipono oni
metas la nean partikulon ala post la koncerna vorto. Ĉe
verboj/adjektivoj:
mi musi ala. - Mi ne amuziĝas. aŭ Tedas al mi.
mi lape ala. - Mi ne dormas.
mi wawa ala. - Mi ne estas forta. aŭ Mi
estas malforta.
mi wile ala tawa musi. - Mi ne volas danci.
(tawa musi = moviĝi arte = danci)
Ĉe substantivoj:
jan ala li toki. - Neniu parolas.
toki ala li ken toki e
ni. - Neniu lingvo povas esprimi tion.
Por "nenio" oni uzas ala sole, ne ijo ala.
ala li jaki. - Nenio estas malpura.
ale kaj ali
Tokipono havas du samsignifajn vortojn por "ĉio, ĉiuj".
ale estis la pli frua vorto. Sed kelkaj plendis, ke ĝi
sonas tro simila al ala, kaj la kreinto de Tokipono faris
novan vorton ali. Vi rajtas uzi unu aŭ ambaŭ. Se unu
eksuziĝos, tiu eble estos forigita. (Antaŭe estis aliaj
alternativaj vortoj, iki kaj nova ona, kaj
iki eksuziĝis kaj estis forigita.) Mi uzas ali en
ĉi tiuj lecionoj.
ali sekvas la modifitan vorton, same kiel ala.
jan ali li wile tawa. - Ĉiu volas vojaĝi.
ma ali li pona. - Ĉiuj landoj estas bonaj.
Memstare, ali signifas "ĉio"; ne uzu ijo ali.
ali li pona. - Ĉio estas bona. [Tokipona proverbo]
Jes/ne demandoj
Tokipono uzas simplan modelon por fari jes/ne demandon. Jen ekzemploj:
sina pona ala pona? - Ĉu vi bonfartas?
(Laŭvorte: Vi bonfartas ne bonfartas?)
Por demandigi diron, ripetu la verbon post la neita verbo:
verbo + ala + sama verbo
suno li suli ala suli? - Ĉu la suno estas granda?
len sina li telo ala telo? - Ĉu viaj vestoj
estas malsekaj?
tomo tawa sina li pakala ala pakala? - Ĉu via
aŭto paneas?
sina ken ala ken lape? - Ĉu vi povas dormi?
ona li lon ala lon tomo? - Ĉu li estas en la domo?
ona li tawa ala tawa ma ike? - Ĉu li iris al la
malbona lando?
sina pana ala pana e moku tawa jan lili? - Ĉu
vi donis al la infano manĝon?
pipi li moku ala moku e kili? - Ĉu insektoj
manĝas la frukton?
Respondi al jes/ne demando
Se iu demandas al vi sina wile ala wile moku? ("Ĉu vi volas
manĝi?") vi povus respondi,
wile. - Jes.
wile ala. - Ne.
Por respondi jese, nur ripetu la verbon. Por nei, ripetu la neigitan
verbon kun ala. Jen pliaj ekzempoj:
sina lukin ala lukin e kiwen ni? - Ĉu vi vidas tiun rokon?
lukin. - Jes.
lukin ala. - Ne.
sina sona ala sona e toki mi? - Ĉu vi komprenas
mian diron?
sona. - Jes.
sona ala. - Ne.
tan kiel substantivo
En la pasinta leciono vi lernis la prepozician uzon de
tan. Jen ĝia substantiva uzo. Por esprimi "Mi ne scias
kial" vi devus diri ĉi tiel,
mi sona ala e tan. - Mi ne scias la kialon.
Ekzercoj
Traduku ĉi tiujn frazojn de Esperanto al Tokipono. Kontrolu la
respondon per la listiloj.